Llista de mots llatins emprats en la composició de paraules
Aparença
Morfemes creats a partir de mots llatins
[modifica]tema principal | ètim | significat | variant | exemple | observacions |
abdomino- | llatí abdomen | abdomen | abdominoscòpia | ||
abiet- | llatí abies | avet | abieto- | abietàcies, abietina, abietomaleic | |
acet(o)- | llatí acetum | àcid acètic | aceti | acetonèmia | |
acet(o)- | llatí acetum | vinagre | acetificar | ||
acari- | llatí acarus | àcar | acariasi, acaricida, acariosi | ||
aci- | llatí acus | agulla | acifoli, aciforme | corr.*: aciculi-, acu-1, aculeï-, belone- | |
aciculi- | llatí acicula | agulla | aciculifoli, aciculiforme, aciculisilva | sin.:* aci-, acu-12, aculeï-, belone- | |
acido- | llatí acidus, "agre, àcid" | àcid | acidi-, -àcid | acidímetre, acidòfil, cetoàcid, diàcid | |
acini- | llatí acinus | raïm | aciniforme | ||
acu-1 | llatí acus | agulla | acupuntura | sin.:* aciculi-, aci-, aculeï-, belone- | |
aculeï- | llatí aculeus | agulló, punxa | aculeïforme | sin.:* aci-, aciculi-, acu-1, belone- | |
acumini- | llatí acumen | punta, acumen | acuminifoliat | ||
acut- | llatí acutus | agut | acuti- | acutangle, acutifoli, acutirostre | |
-addicció | llatí addictio | addicció | drogoaddicció, teleaddicció | ||
adipo- | llatí adeps | greix | adip-, adipos-, adiposo- | adípic, adipòcit, adiposàlgia | |
aero-1 | llatí aer | aire | aer-, aeri- | aerèmia, aeriforme, aeròlit | sin.: aire- |
aero-² | llatí aer, "aire" | navegació aèria | aeròdrom, aeroplà, aeroport | ||
afro-1 | llatí afer | africà | afroamericà, afrocubà, afroeuropeu | ||
agri- | llatí ager | camp | agrícola, agricultura, agrimensura | sin.:* agro- | |
albi- | llatí albus | blanc | albo- | albinervi, albomicina | sin.:* blanc-, leuco- |
albedo- | llatí albedo, "blancor" | albedo | albedòmetre | ||
albumin- | apòcope d'albumen i albúmina | albumini-, albumino- | albuminímetre, albuminogen, albuminúria | ||
alcali- | llatí alcali, "sosa" | àlcali | alcalin-, alcalino-, alcalo- | alcalímetre, alcalinoterri, alcalinúria, alcalosi | |
algo-2 | llatí alga | alga | algi-2 | algícola, algòleg, algologia | sin.:* fico- |
ali- | llatí ala | ala | alífer, aliforme, alípede | ||
-alpí | llatí alpinus | cisalpí, transalpí, subalpí | en femení dona -alpina | ||
alterni- | llatí alternus | altern | alterniflor, alternifoli, alternipètal | ||
alti- | llatí altus | alt | alto- | altímetre, altiplà; altocúmul, altoestrat | La forma alto- és utilitzada en meteorologia |
altitud- | llatí altitudo | altitud | altitud-densitat, altitud-pressió | ||
alto- | llatí altus | alt | alti- | altímetre, altiplà; altocúmul, altoestrat | La forma alto- és utilitzada en meteorologia |
alterni- | llatí alternus | alternatiu | alternisèpal | ||
alveolo- | llatí alveolus, "petita cavitat" | alvèol | alveolodental, alveololabial, alveololingual | ||
ambi- | llatí ambo | ambdós, tots dos | ambidextre, ambisexuat, ambivalent | sin.:* amfi- | |
-àmbul(a) | llatí ambulare, "caminar" | que camina | funàmbul, noctàmbul, somnàmbul | ||
amplexi- | llatí amplexus, "abraçada" | que abraça | amplexicaule, amplexiforme | ||
anglo- | llati anglus | anglès | angloamericà, anglòfil, anglosaxó | ||
angui- | llatí anguis | serp | ànguids, anguiforme | ||
anguil·li- | llatí anguilla | anguila | anguil·licultura, anguil·liforme | ||
ano- | llatí anus | anus | anoscòpia | ||
ansio- | llatí anxius, "ansiós" | ànsia | ansiogen, ansiolític | sin.:* anxio- | |
antero- | llatí ante | anterior | anteroinferior | ||
anxio- | llatí anxius, "ansiós" | ànsia | anxiogen, anxiolític | sin.:* ansio- | |
api- | llatí apis | abella | apicultura | ||
apic(o) | llatí apex | punta, extrem superior | apici- | apicoalveolar | |
aqua- | llatí aqua | aigua | aqüi-, aquo- | aquacicle, aqüicultor, aquòstat | sin.:* hidro- |
aqüeo- | llatí aqua | aquós | aqüeoigni | ||
arabo- | llatí arabus | àrab | araboisraelià, araboparlant | ||
arbori- | llatí arbor | arbre | arborescent, arborícola, arboricultura | sin.:* dendro- | |
arbusti- | llatí arbustus | arbust | arbsutiforme | ||
arc- | llatí arcus | arc | arccosinus | emprat en termes de geometria | |
areni- | llatí arena | arena | arenícola | ||
argento- | llatí argentum | plata | argentòfil, argentopirita | ||
argil·lo- | llatí argilla | argila | argil·li- | argil·loarenós; argil·lífer | |
arterio- | llatí arteria < grec artería | arteri- | arteioocapil·lar arteriectomia | ||
artico- | d'àrtic, llatí arcticus < grec arktikós < árktos "ós"; "constel·lació de l'Ossa" | àrtic | -àrtic(a) | articoalpí, antàrtic | |
atro- | llatí ater | negre | atropurpuri | sin-: nigro- | |
-asiàtic(a) | llatí asiaticus | afroasiàtic | |||
astragalo- | llatí astragalus | astràgal | astragalotibial | ||
atro- | llatí ater | negre | atropurpuri | ||
audio- | llatí audire | oïda | audi- | audiòmetre; audímetre | |
auri- | llatí auris | orella | auriscopi | sin.:* auriculo-1, oto- | |
auriculo-1 | llatí auricula | orella | -auricular | auriculotemporal, temporoauricular | sin.:* oto- |
auriculo-2 | llatí auricula, "orella" | aurícula | -auricular | auriculoventricular, nòdul sinoauricular | |
austro-1 | llatí auster"sud", "vent del sud" | austral, meridional | austroprussià | Homònim d'Austro-2 | |
avi- | llatí avis | ocell | avicultura, avifauna | sin.:* ornito- | |
axi- | llatí axis | eix | -axial | axiforme, axisimètric, monoaxial | sin.:* axo- |
bacci- | llatí bacca | baia | bacciforme | ||
baculi- | llatí baculum | bastó | baculiforme | ||
balneo- | llatí balneum | bany | balneoteràpia | ||
basi- | llatí basis | base | -base, -bàsic(a), baso- | isobase, basioccipital, basolecte, tribàsic | |
ben- | llatí bene | bé | bene- | benamat, benefactor | sin.:* be-, eu-; ant.:* mal-, caco- |
botuli- | llatí botulus | botuliforme | |||
braqui(o)- | llatí brachium | braç | braqui-2 | braquiòpode, braquiàlgia | En la forma reduïda és homònim de braqui-). |
brevi- | llatí brevis | curt | brevibrevicaule | sin.:* braqui-1 | |
buco- | llatí bucca | boca | bucolabial | ||
caduci- | llatí caducus | caduc | caducifoli | ||
calcaneo- | llatí calcaneum | taló | calcaneoavicular | ||
calcario- | llatí calcarius | calcari | calcariargilós | ||
calci- | llatí calx | calç | calcímetre | ||
calici- | llatí calix | copa | caliciforme | ||
calor(i)- | llatí calor | calor | calorífer | ||
camfo(r)- | baix llatí camphora | càmfora | camforaci |
el llatí ve del sànscrit carpura a través de l'àrab | |
capil·l- | llatí capillus | cabell | capil·laritat | ||
carbon(o)- | llatí carbo | carbó | carbonífer | ||
carni- | llatí caro | carn | carnívor | ||
case(i)- | llatí caseus | formatge | caseïna | ||
caud(o)- | llatí cauda | cua | caudofemoral | ||
caudici- | llatí caudex | tija | caudiciforme | ||
caul(i)- | llatí caulis | tija | cauliforme | ||
celt(o)- | llatí celtae | celta | celtoromà | ||
centi- | llatí centum | centèsim | centímetre | ||
cerebr(o)- | llatí cerebrum | cervell | cerebri- | cerebrovascular | |
ceri- | llatí cera | cera | cerífer | ||
cervic(o)- | llatí cervix | clatell, coll | cervicitis | ||
cida- | llatí caedo | que mata | regicida | ||
cidi- | llatí caedo | acció de matar | infanticidi | ||
cirro- | llatí currus | rínxol, rull | cirri- | cirrostratus | |
clavi- | llatí clava | maça | clavíger | ||
clavi- | llatí clavus | clau (fem.) | clavicordi | ||
cola- | llatí colo | conrear, habitar, freqüentar | agrícola | ||
equi | llatí aequus | igual | equivalent | ||
color- | llatí color | color | multicolor | ||
convexo- | llatí convexus | convex | convexocòncau | ||
cordi- | llatí cors | cor | cordiforme | ||
cox(o)- | llatí coxa | os de l'anca; anca, cuixa | coxofemoral | ||
cruci- | llatí crux | creu | cruciforme | ||
cristal·li- | llatí crystallum | vidre | cristal·lització | ||
cubito- | llatí cubitus | cúbit | cubitoradial | ||
culici- | llatí culex | mosquit | culiciforme | ||
cultura- | llatí cultura | cultiu | agricultura | ||
cultor- | llatí cultor | treballador | apicultor | ||
cumulo- | llatí cumulus | munt, cúmul | cumulonimbe | ||
cuniculi- | llatí cuniculus | conill | cuniculicultura | ||
cupro- | llatí cuprum | coure | cupri- | cuprífer | |
curvi- | llatí curvus | corb | curvilini | ||
deci- | llatí decimus | desena part | decímetre | ||
denti- | llatí dens | dent | dentiforme | ||
dei- | llatí deus | déu | deïforme | ||
dextero- | llatí dexter | de la dreta | dextrogir | ||
digit(i)- | llatí digitus | dit | digitiforme | ||
dorsi- | llatí dorsum | esquena | dorsiventral | ||
eclesio- | llatí ecclesia | església | eclesiologia | hel·lenisme llatí | |
escapulo- | llatí scapulae | espatlla | escapulohumeral | ||
falci- | llatí falx | falç | falciforme | ||
femoro- | llatí femur | cuixa | femorocaudal | ||
-fer | llatí fero | dur, contenir | mamífer | ||
ferro- | llatí ferrum | ferro | ferri- | ferromagnetisme | |
falci- | llatí falx | falç | falciforme | ||
fibro- | llatí fibra | filament | fibri- | fibrocartílag | |
-fic | llatí facio | que fa | malèfic | ||
-ficació | llatí facio | acció de fer | solidificació | ||
-ficar | llatí facio | fer esdevenir | solidificar | ||
fissi- | llatí fissum | fes, dividit | fissifoliat | ||
fluvio- | llatí fluvius | riu | fluviògraf | ||
folio- | llatí folium | fulla | foliòfag | ||
-foliat | llatí foliatum | amb fulles | falcifoliat | ||
-forme | llatí forma | forma | uniforme | ||
franco- | llatí franci | 1 franc; 2 francès | francòfil | sin. 2: gal·lo- | |
fronto- | llatí frons | front | frontoparietal | ||
-fug 1 | llatí fugo | fer fugir | ignífug | ||
-fug 2 | llatí fugo | fugir | centrífug | ||
gal·lo- | llatí gal·li | 1 gal; 2 francès | gal·loromànic | sin. 2: franco- | |
genit(o)- | llatí genitus | procreació | genitourinari | ||
germano- | llatí germani | 1 germànic; 2 alemany | germanòfil | ||
-grad | llatí gradus | anar sobre, caminar | plantígrad | ||
greco- | llatí graeci | grec | grecollatí | ||
grani- | llatí granum | gra | granívor | ||
guturo- | llatí guttur | gargamella | guturopalatal | ||
hispano- | llatí hispani | hispà | hispanogot | ||
historio- | llatí historia | història | historiogràfic | ||
homi- | llatí homo | home | homicidi | ||
humero- | llatí humerus | húmer | humerocubital | ||
igni- | llatí ignis | foc | ignívor | ||
ileo- | llatí ilia | costat | ili(o)- | iliofemoral | |
indo- | llatí indi | indi | indoeuropeu | ||
infero- | llatí inferus | inferior | inferoexterior | ||
italo- | llatí itali | 1 itàlic; 2 italià | italobinzantí | ||
judeo- | llatí iudaeus | jueu | judeoalemany, judeocristià, judeocristià | ||
labio- | llatí labium | llavi | labiodental | ||
lact(o)- | llatí lac | llet | lactífer | ||
levo- | llatí laevus | esquerre | levogir | ant.: dextro- | |
later(o)- | llatí latus | costat | lateroabdominal | ||
ligno- | llatí lignum | fusta | lignocel·lulosa | ||
linguo- | llatí lingua | llengua | lingüi- | lingüística | |
-lingüe | llatí lingua | idioma | bilingüe | ||
longi- | llatí longus | llarg | longilini | ||
lumbo- | llatí lumbus | llom, vèrtebres lumbars | lumboabdominal | ||
maxil·lo- | llatí maxilla | mandíbula | maxil·lofacial | ||
maxi- | llatí maximus | molt gros | maxifaldilla | ||
medic(o)- | llatí medicus | metge | medicopsicologia | ||
medio- | llatí medius | mitjà | mediopalatal | ||
metal·l(o)- | llatí metallum | mina; metall | metal·lúrgia | ||
mil·li- | llatí mille | mil | mil·ligram | ||
mini- | llatí minimus | molt petit | minifaldilla | ||
-mòbil | llatí mobilis | mòbil | automòbil | ||
moto- | llatí motus | moviment | motocicle | ||
motor- | llatí motor | que mou | quadrimotor | ||
muco- | llatí mucus | moc | muci- | muciforme | |
multi- | llatí multus | molt | multiforme | ||
naso- | llatí nasus | nas | nasolabial | ||
nitr(o)- | llatí nitrum | nitre | nitroglicerina | ||
noct(i)- | llatí nox | nit | noctàmbul | ||
nucleo- | llatí nucleus | nucli | nucleoplasma | ||
nudi- | llatí nudus | nu | nudibranquiat | ||
falci- | llatí falx | falç | falciforme | ||
oblongo- | llatí oblongus | allargat | oblongolinear | ||
occipito- | llatí occipitium | part posterior del cap | occipitofrontal | ||
oleo- | llatí oleum | oli; olivera | oleï- | oleïcultura | |
omni- | llatí omnis | tot | omnívor | ||
ostreï- | llatí ostrea | ostra | ostreïcultura | ||
palato- | llatí palatum | paladar | palatoalveolar | ||
pari- | llatí par | igual | paridigitat | ||
par- | llatí pario | parir | vivípar | ||
penni- | llatí penna | ploma | penniforme | ||
ped(i)- | llatí pes | peu | pedicur | ||
pede- | llatí pes | peu | bípede | ||
pisci- | llatí piscis | peix | piscicultura | ||
plano- | llatí planus | pla | planocòncava | ||
postero- | llatí posterus | posterior | posteroinferior | ||
prim(o)- | llatí primus | primer | primi- | primogènit | |
purpureo- | llatí purpureus | purpuri | purpureocobàltic | ||
petri- | llatí petra | pedra | petrificació | ||
quadr(i)- | llatí quattuor | amb quatre | quadru- | quadrangle | |
quinqu- | llatí quinque | amb cinc | quinquennal | ||
quint(i)- | llatí quintus | cinquè | quintigemin | ||
radio- | llatí radius | raig de llum | radioactivitat | ||
radic(i)- | llatí radix | rel, arrel | radi- | radícola | |
recto- | llatí rectus | intestí recte | rectografia | ||
rect(i)- | llatí rectus | dret, recte | rectangle | ||
ren(o)- | llatí ren | renyó, ronyó | reni- | renopatia | |
reticulo- | llatí reticulum | malla | reticulòcit | ||
romano- | llatí romani | romà | romanobizantí | ||
roseo- | llatí roseus | rosat | roseocobàltic | ||
sali- | llatí sal | sal | salificació | ||
sanguino- | llatí sanguis | sang | sanguin(i)- | sanguinopurulent | |
semin(o)- | llatí semen | seminífer | |||
septi- | llatí septem | set | septivalent | ||
serici- | llatí sericum | seda | sericícola | ||
ser(o)- | llatí serum | sèrum | seroteràpia | ||
servo- | llatí servus | servent | servomecanisme | ||
sesqui- | llatí sesqui | un i mig | sesquisulfur | ||
sex- | llatí sex | sis | sexpartit | ||
sider(o)- | llatí sidus | astre | sideròstat | ||
simili- | llatí similis | semblant | similicadència | ||
sino- 1 | xinès | sinotibetà | |||
sino- 2 | llatí sinus | cavitat | sinoauricular | ||
siro- | falç | sirocaldeu | |||
sono- | llatí sonus | so | sonògraf | ||
espacio- | llatí spatium | espai | espaciotemporal | ||
espectro- | llatí spectrum | espectre | espectròmetre | ||
estanno- | llatí stannum | estany | estanni- | estannífer | |
estrato- | llatí stratum | estrat | estrati- | estratiforme | |
supero- | llatí superus | superior | superolateral | ||
tauro- | llatí taurus | toro | tauromàquia | ||
tri- | llatí tres | tres | trigonometria | ||
ungu(i)- | llatí ungula | ungla | ungulígrad | ||
uni- | llatí unus | un | unívoc | ||
urin(o)- | llatí urina | orina | urinífer | ||
utero- | llatí uterus | úter | uteràlgia | ||
varico- | llatí varix | variça | varicoflebitis | ||
vaso- | llatí vasum | vas | vasoconstrictor | ||
veno- | llatí vena | vena | venisutura | ||
ventro- | llatí venter | ventre | ventri- | ventrotomia | |
vermi- | llatí vermis | cuc | vermiforme | ||
vesico- | llatí vesica | bufeta | vesicotoma | ||
viti- | llatí vitis | cep; vinya | viticultura | ||
vivi- | llatí vivus | viu | vivípar | ||
-vor | llatí voro | devorar | omrnívor | ||
vulvo- | llatí vulva | vulva | vulvouterí | ||
quasi- | llatí quasi | quasi | quasicontracte, quasicristall, quasidelicte | sin.:* pen- |
- La marca sin. ("sinònim") és emprada per indicar altres morfemes amb significat similar, en alguns casos tenen el mateix significat i el fet que s'utilitze l'un o l'altre depèn dels altres elements que entren en composició, el més freqüent és la coexistència de morfemes creats a partir de mots llatins amb morfemes creats a partir de mots grecs per poder donar un aspecte homogeni al mot resultant. Per exemple en "'dendrologia'" (dendro, "arbre"; logia, "ciència") s'utilitzen dos components d'origen grec enfront a arboricultura (arbori, "arbre"; cultura "cultiu") on ambdós elements són d'origen llatí i en tots dos casos es necessitava un morfema per a arbre que anava a entrar en composició amb morfemes de distint origen.
Quan es barregen dos o més elements de distinta procedència es parla d'híbrids, com és el cas d'ansiolític i radiografia (prefix llatí + arrel grega), o aconfessional i televisió (prefix grec + arrel llatina).
En alguns casos hi ha un doblet a causa d'una variant (anxio-, ansio-) o d'una especificació del morfema (aci-, acu-, aciculi- i
aculeï-). - Els antònims duen la marca ant.
- La marca sin. ("sinònim") és emprada per indicar altres morfemes amb significat similar, en alguns casos tenen el mateix significat i el fet que s'utilitze l'un o l'altre depèn dels altres elements que entren en composició, el més freqüent és la coexistència de morfemes creats a partir de mots llatins amb morfemes creats a partir de mots grecs per poder donar un aspecte homogeni al mot resultant. Per exemple en "'dendrologia'" (dendro, "arbre"; logia, "ciència") s'utilitzen dos components d'origen grec enfront a arboricultura (arbori, "arbre"; cultura "cultiu") on ambdós elements són d'origen llatí i en tots dos casos es necessitava un morfema per a arbre que anava a entrar en composició amb morfemes de distint origen.
Vegeu també
[modifica]- Afix
- Llista de mots grecs emprats en la composició de paraules
- Llista de prefixos
- Llista de sufixos
- Prefix
- Sufix
Referències
[modifica]- Lluís López del Castillo: Diccionari de formació de paraules, Edicions 62 – ISBN 84-297-5103-3